1. Tranexamic acid là gì?
Tranexamic acid là một thuốc có cấu trúc gần tương tự lysine, vốn được sử dụng nhiều trên lâm sàng cho các mục đích cầm máu, phòng ngừa mất máu sau phẫu thuật, sinh con, nhổ răng và chảy máu kinh nguyệt nhiều. Tuy nhiên không nhiều người biết rằng, tranexamic acid còn được ứng dụng trong điều trị nám da do tác dụng của nó khá hiệu quả.
Cấu trúc hóa học của tranexamic acid.
2. Điều trị nám da bằng tranexamic acid
Nám da là gì?
Nám da là một trình trạng đặc trưng bởi sự tăng sắc tố trên vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, đặc biệt là vùng má, trán và mũi trên mặt. Các cơ chế chính xác vẫn chưa rõ ràng, có một giả thuyết cho rằng bức xạ cực tím (tia UV) làm tăng hoạt động của plasmin trong tế bào sừng, dẫn đến sự gia tăng các chất trung gian kích thích tế bào hắc tố, chẳng hạn như arachidonic acid và hormone kích thích tế bào hắc tố α. Nám da thường liên quan đến mang thai, thay đổi nồng độ hormone trong cơ thể, sử dụng thuốc tránh thai, bệnh gan và sử dụng mỹ phẩm. Nám da cũng có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống và gây ra những vấn đề về tâm lý và xã hội.
Các phương pháp điều trị nám truyền thống là các chất tẩy trắng tại chỗ và bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời. Các phương pháp điều trị hỗ trợ bổ sung bao gồm lột da hóa chất, mài da và điều trị bằng laser, tuy nhiên tất cả đều cho thấy hiệu quả hạn chế. Gần đây, người ta đã quan tâm đến việc nghiên cứu tác dụng của tranexamic acid trong điều trị nám da.
Điều trị nám da bằng tranexamic acid
Tranexamic acid dùng đường bôi tại chỗ hoặc tiêm trong da
Cơ chế điều trị nám da của tranexamic acid khi sử dụng tại chỗ có thể đến từ việc nó có bản chất là một acid yếu, có khả năng tẩy tế bào chết nhẹ nhàng và thúc đẩy sự thay mới da, loại bỏ các tế bào da cũ có sắc tố không đều.
Đã có những nghiên cứu với cỡ mẫu nhỏ chứng minh hiệu quả của việc sử dụng tranexamic bôi ngoài da và tiêm trong da trong điều trị nám. Tuy tác dụng điều trị nám của hoạt chất này không bằng hydroquinone, nhưng lại là 1 thành phần lành tính và có ít tác dụng không mong muốn hơn hẳn. Do đó đây là 1 hoạt chất rất được sử dụng rất phổ biến trong điều trị nám da.
Tranexamic acid dùng đường uống
Ngược lại với tranexamic acid dùng trên da, tranexamic acid dùng đường uống có nhiều hứa hẹn hơn trong điều trị nám. Hiệu quả điều trị nám da của tranexamic acid đường uống là rõ ràng hơn so với đường dùng tại chỗ trên da. Các bằng chứng lâm sàng về hiệu quả của tranexamic acid đường uống cũng được các thử nghiệm lâm sàng có chất lượng thiết kế tốt hơn hậu thuẫn (nhưng vẫn chưa đủ mạnh). Nếu chỉ sử dụng đơn độc, 72% bệnh nhân sẽ tái phát nám sau 2-3 tháng ngừng sử dụng tranexamic acid. Nhiều nghiên cứu đã báo cáo sự tái phát của chứng rối loạn sắc tố sau khi ngừng uống tranexamic acid. Tranexamic acid sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn khi được sử dụng phối hợp với các phương pháp điều trị nám khác.
Cơ chế tác dụng của tranexamic trong điều trị nám có thể là do thuốc này có hoạt tính kháng plasmin, ức chế con đường plasminogen/plasmin dẫn đến ức chế sản xuất melanin, nguyên nhân gây ra nám da. Ngoài ra, thuốc cũng làm giảm sự tăng sinh mạch máu.
Liều dùng của tranexamic acid đường uống trong điều trị nám da là 250 mg/lần, dùng 2-3 lần mỗi ngày. Thời gian điều trị thường kéo dài vài tháng.
Cần chú ý rằng ngoài sử dụng tranexamic acid, bệnh nhân cũng cần sử dụng các biện pháp chống nắng thích hợp như sử dụng quần áo, mũ nón, khẩu trang chống nắng, sử dụng kem chống nắng khi phải ra ngoài trời.
Chúng ta vẫn cần nhiều nghiên cứu chặt chẽ hơn trong tương lai để đánh giá đúng và đầy đủ vai trò của tranexamic acid đường uống trong điều trị nám. Nhìn chung, thuốc được dung nạp tốt ở các bệnh nhân, các tác dụng phụ thường gặp nhất là liên quan đến đường tiêu hóa. Các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như huyết khối tĩnh mạch sâu, hoại tử vỏ thận cấp, nhồi máu cơ tim cấp và thuyên tắc phổi hiếm gặp. Tuy nhiên, việc sàng lọc các yếu tố nguy cơ đông máu thông qua đánh giá kỹ càng tiền sử bệnh nhân và các xét nghiệm sàng lọc liên quan sẽ là điều cần cân nhắc và có thể bao gồm thời gian đông máu, protein C, protein S, kháng thể kháng phospholipid và yếu tố V Leiden.
3. Kết luận
Trong nhiều năm qua, nhiều công thức bào chế khác nhau của tranexamic acid đã được thử nghiệm trong điều trị nám da. Trong khi phương pháp điều trị bôi tại chỗ và tiêm trong da cho kết quả không mấy ấn tượng, tranexamic acid đường uống đã cho thấy nhiều hứa hẹn. Các nghiên cứu trong tương lai sẽ hướng đến việc duy trì kết quả lâu dài đạt được sau khi ngừng uống tranexamic acid, cũng như kết hợp nó với các phương thức điều trị khác. Chúng ta cũng cần những thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn, ngẫu nhiên, có đối chứng giả dược để xác nhận hiệu quả của tranexamic đường uống acid trong điều trị nám da.
Tài liệu tham khảo
Wang JV, Jhawar N, Saedi N. Tranexamic Acid for Melasma: Evaluating the Various Formulations. J Clin Aesthet Dermatol. 2019;12(8):E73-E74.
Ogbechie-Godec OA, Elbuluk N. Melasma: an Up-to-Date Comprehensive Review. Dermatol Ther (Heidelb). 2017;7(3):305-318. doi:10.1007/s13555-017-0194-1.